Flaga ARTAXATA Herb


Anşaniş v.3.

Język anszański jest naturalistycznym językiem sztucznym stworzonym na potrzeby mojego conworldu o nazwie Pleroma.

Skrócony opis języka dostępny jest w zbiorach Conlangowego Atlasu Struktur Językowych (CALS).


  1. Anşaniş v.3.
    1. Fonologia.
      1. Samogłoski.
        1. Główny podział samogłosek.
      2. Dyftongi.
      3. Spółgłoski.
        1. Geminaty.
      4. Alofonia.
        1. Alofonia samogłoskowa.
        2. Alofonia dyftongiczna.
        3. Alofonia spółgłoskowa.
      5. Akcent.
      6. Historia wewnętrzna.
        1. Klasyfikacja genetyczna języka anszańskiego.
        2. Fonologia języka praanszanoidalnego.
        3. Wpływy zewnętrzne.
        4. Asymilacje i sandhi.
        5. Przegłos wokaliczny.
        6. Restrykcje fonetyczne.
        7. Przyswajanie głosek obcojęzycznych.
          1. Samogłoski.
          2. Spółgłoski.
    2. Rzeczowniki.
      1. Deklinacja.
        1. Deklinacja samogłoskowa na -i.
          1. Odmiana normalna.
          2. Odmiana przegłosowa.
        2. Deklinacja samogłoskowa na -u.
      2. Liczba.
    3. Czasownik.
      1. Czasy.
      2. Aspekty.
      3. Strony.
      4. Tryby.
      5. Osoby.
        1. Formy podstawowe.
        2. Formy affirmatywne (potwierdzające).
      6. Inne formy czasownikowe.
      7. Czasowniki odrzeczowne.
      8. Czasowniki modalne.
      9. Czasowniki kopularne.
        1. Korelatywy aspektualno-stronowe.
        2. Korelatywy aspektualno-trybowe.
        3. Korelatywy stronowo-trybowe.
      10. Budowa czasownika i kolejność afiksów.
    4. Przymiotniki.
      1. Przymiotniki odrzeczowne tworzone sufiksem.
      2. Stopniowanie przymiotników.
      3. Stopniowanie przymiotników odrzeczownych.
      4. Formy przymiotników.
    5. Przysłówki.
      1. Stopniowanie przysłówków.
    6. Liczebniki.
    7. Zaimki.
      1. Zaimki osobowe.
      2. Zaimki zwrotne.
      3. Zaimki tematowe.
      4. Zaimki instruktywne.
      5. Przyrostki dzierżawcze.
      6. Zaimki wskazujące.
      7. Zaimki pytające.
      8. Zaimki względne.
      9. Zaimki nieokreślone.
      10. Zaimki liczebne.
      11. Zaimki przeczące.
      12. Zaimki upowszedniające.
    8. Przyimki.
    9. Koniunkcje.
      1. Koniunkcje współrzędne.
        1. Koniunkcje imienne.
        2. Koniunkcje słowne.
      2. Koniunkcje podrzędne.
    10. Partykuły.
    11. Składnia.
      1. Funkcje zdaniowe przypadków.
      2. Szyk zdania.
      3. Kolejność przymiotnika z rzeczownikiem.
        1. Kolejność przymiotnika z rzeczownikiem - liczba podwójna i mnoga.
      4. Kolejność dopełniacza z rzeczownikiem.
      5. Kolejność liczebnika z rzeczownikiem.
      6. Konstrukcje porównawcze.
      7. Konstrukcje imiesłowu z czasownikiem kopularnym.
      8. Orzeczenie imienne.
      9. Konstrukcja translatywna.
      10. Konstrukcja eksesywna.
      11. Konstrukcja gerundialna.
      12. Konstrukcja supinalna.
      13. Konstrukcja czasowników przekazujących.
      14. Konstrukcje posesywne.
      15. Konstrukcja z formą intensywną przymiotnika.
      16. Konstrukcja bezosobowa.
      17. Konstrukcje gerundialno-topikalna i gerundialno-akuzatywna.
      18. Konstrukcja koniunkcyjna.
      19. Konstrukcja komitatywna z przyimkiem adesywnym.
      20. Konstrukcja niesprawcza.
      21. Konstrukcja współdziałania.
      22. Konstrukcja posesywna z zaimkiem w roli podmiotu.
      23. Konstrukcja ponaglająco-rozkazująca.
      24. Konstrukcja  potwierdzająca pytanie.
      25. Konstrukcja autobenefaktywna.
      26. Konstrukcja duratywna.
      27. Konstrukcja ruchu i odległości.
      28. Nieokreślone posiadanie.
      29. Konstrukcja potrzeby.
      30. Nominalizacja zdania.
      31. Adjektywizacja zdania.
      32. Mowa zależna.
      33. Zdania złożone.
        1. Zdania współrzędne.
        2. Zdania podrzędne.
          1. Zdania okolicznikowe.
            1. Okoliczniki miejsca.
            2. Okoliczniki miary.
            3. Inne okoliczniki.
    12. Słowotwórstwo.
      1. Złożenia słowotwórcze.
    13. Onomastyka.
      1. Kolory.
      2. Strony świata.
        1. Strony świata w zdaniach.
      3. Imiona.
    14. Teksty.
      1. Chrześcijańska modlitwa wzorcowa.
    15. Transkrypcja.

Fonologia.

Samogłoski.


Alfabet awestyjski Transkrypcja łacińska IPA
(A) a a
(E) e e
(I) i i
(UU) ɯ ɯ
(U) u u
(OO) ó ɤ
(O) o o

Główny podział samogłosek.


Samogłoski przednie palatalizujące e i
Samogłoska przednia neutralna a
Samogłoski tylne niezaokrąglone (neutralne) ɤ ɯ
Samogłoski tylne zaokrąglone (labializujące) o u

Dyftongi.


Alfabet awestyjski Transkrypcja łacińska IPA
(II) ei eɪ̯
(AO) ou oʊ̯
(AAO) óɯ ɤɯ̯

Zbitki samogłoskowe nie będące dyftongami transkrypcja łacińska rozdziela apostrofem (ʼ).

Spółgłoski.


Alfabet awestyjski Transkrypcja łacińska IPA
(PE) p p
(TE) t t
(KE) k k
(BE) b b
(DE) d d
(GE) g g
(FE) f f
(BHE) v v
(SE) s s̻
(ZE) z z̻
(SHE) ş ʃ̻
(ZHE) j ʒ̻
(HE) h h
(XE) ḫ x
(GHE) ğ ɰ
(YE) y j
(VE) w w
(LE) l l
(RE) r ɾ
(RE + RE) rr rː
(ME) m m
(NE) n n

Geminaty.

W standardowym języku anszańskim większość geminat wyraża zbitki fonemicznie identycznych spółgłosek. Wyjątkiem jest geminata [rr], oznaczaczająca spółgłoskę drżącą długą /rː/ w odróżnieniu od pojedynczego grafemu [r], którym wyraża się spółgłoskę uderzeniową /ɾ/ a także geminata [hh], która w wymowie równa jest postaci pojedynczej. Geminata [ww] jest zabroniona w ortografii i fonetyce.

Gdy drugi element geminaty ulega alofonii, pierwszy pozostaje neutralny, tzn. nie następuje szeregowe upodabnianie się wielu spółgłosek pod względem brzmienia.

Alofonia.

Alofonia samogłoskowa.


Fonem Alofon Opis
a ä Po spółgłoskach tylnojęzykowych.
ã ä̃ Przed spółgłoskami nosowymi.
e ɘ W pozycji nie akcentowanej.
ẽ̞ ɘ̞̃ Przed spółgłoskami nosowymi.
i ɪ W pozycji nie akcentowanej.
ĩ ɪ̃ Przed spółgłoskami nosowymi.
ɯ ɨ W pozycji nie akcentowanej.
ɯ̃ ɨ̃ Przed spółgłoskami nosowymi.
u ʉ W pozycji nie akcentowanej.
ũ ʉ̃ Przed spółgłoskami nosowymi.
ɤ ə W pozycji nie akcentowanej.
ɤ̞̃ ə̃ Przed spółgłoskami nosowymi.
o ʊ W pozycji nie akcentowanej.
õ̞ ʊ̞̃ Przed spółgłoskami nosowymi.

Alofonia dyftongiczna.

Dyftongi nie posiadają nie akcentowanych alofonów, mogą za to posiadać alofony nosowe w pozycji przed spółgłoską nosową, przy czym unosowieniu ulega drugi, zgłoskotwórczy element.


Fonem Alofon nosowy
ei̯ eĩ̯
ou̯ oũ̯
ɤɯ̯ ɤɯ̯̃

Alofonia spółgłoskowa.


Fonem Alofon Opis
p pʰ pʰʲ pʰʷ W okolicach spółgłosek szczelinowych.
pʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
pʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
t tʰ tʰʲ tʰʷ W okolicach spółgłosek szczelinowych.
tʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
tʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
k kʰ kʰʲ kʰʷ W okolicach spółgłosek szczelinowych.
kʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
kʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
b bʰ bʰʲ bʰʷ W okolicach spółgłosek szczelinowych.
bʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
bʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
d dʰ dʰʲ dʰʷ W okolicach spółgłosek szczelinowych.
dʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
dʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
g gʰ gʰʲ gʰʷ W okolicach spółgłosek szczelinowych.
gʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
gʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
f ʍ Na końcu wyrazu.
ɸ Przed spółgłoską zwartą.
fʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
v f Na końcu wyrazu.
β Przed spółgłoską zwartą.
vʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
s̻ θ Przed spółgłoską zwartą.
s̻ʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
s̻ʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
z̻ ð Przed spółgłoską zwartą.
z̻ʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
z̻ʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
ʃ̻ ʃ̻ʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
ʃ̻ʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
ʒ̻ ʒ̻ʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
ʒ̻ʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
h hʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
hʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
x xʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
xʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
ɰ ɰ̃ W okolicy spółgłosek nosowych.
j Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
ɥ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
j j̃ W okolicy spółgłosek nosowych.
ɥ ɥ̃ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
w w̃ W okolicy spółgłosek nosowych.
l lʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
lʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
ɫ Na końcu wyrazu.
ɾ ɾʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
ɾʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
rː rʲː Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
rʷː Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
m mʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
mʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
n nʲ Przed samogłoskami przednimi oraz spółgłoską palatalną.
nʷ Przed samogłoskami tylnymi zaokrąglonymi oraz spółgłoskami wargowymi.
ŋ Przed spółgłoskami tylnojęzykowymi.

Akcent.

Akcent toniczno-dynamiczny, pada na drugą sylabę wyrazu - pierwsza sylaba wyrazu wymawiana jest tonem wznoszącym, po czym akcent opada na następnej sylabie. Wyrazy jednosylabowe nie są akcentowane. W sylabach nie akcentowanych występuje alofoniczna redukcja samogłosek.


Historia wewnętrzna.

Klasyfikacja genetyczna języka anszańskiego.

Język anszański jest językiem z rodziny zachodnionarmalijskiej makrorodziny narmalijskiej, używanym na terytoriach Królestwa Anszanu, oraz przez mniejszości etniczne w Królestwie Szatrukki, Wspólnocie Sehhanu i Republice Jazaristanu.

  • Języki narmalijskie:
  • Języki zachodnionarmalijskie:
  • Języki anszanoidalne:
  • Języki anszanickie:
  • Język anszański

Grupa anszanicka oprócz anszańskiego zawiera w sobie także kilka języków wymarłych, m.in. wokrański i zorchański.

Grupa anszanoidalna zawiera grupy anszanicką i tzw. grupę trójrzecza, w skład której wchodzą języki ankoramski (wymarły w formie klasycznej) oraz dialekty zanhańskie z południowych obszarów trójrzecza i gór osłaniających je od południa.

Fonologia języka praanszanoidalnego.


Samogłoski
a e i o u
aː eː iː oː uː
Dyftongi
ai̯ au̯ ei̯ eu̯ oi̯ ou̯
aːi̯ aːu̯ eːi̯ eːu̯ oːi̯ oːu̯
Spółgłoski
p t t͡ʃ k b d d͡ʒ g
pʰ tʰ t͡ʃʰ kʰ bʰ dʰ d͡ʒʰ gʰ
s θ ʃ h x z ð ʒ ɦ
m n ŋ r l
j w

Wpływy zewnętrzne.

Bardzo ważny wpływ na kształtowanie się języka anszańskiego odegrał wymarły współcześnie język zanijski z grupy języków środkowoasuryjskich, używany w czasach starożytnych przez związek plemienny konnych łuczników, którzy najechali Anszan osiedlając się w jego późniejszych granicach. W leksyce anszańskiej znajduje się kilkaset wyrazów zapożyczonych z tego superstratu.

Niektóre z wyżej wspomnianych zapożyczeń podano w poniższej tabeli:


Wyraz zapożyczony Oryginalne pochodzenie
Język zanijski Etymologia asurycka
kirdu miasto kɪrdʊ miasto ǵer-d-os
ridi serce xrɪdʊ serce ḱrh1d-os
fulum rydwan ɸulum koło kʷol-om
stouru wiewiórka stɑurʊ wiewiórka ski̯uh3-r-os
alvu biały ælβʊ biały h2elbʰ-os
reişnu szary xræi̯ʃnʊ czarny kr̩s-n-os
rozu różowy roːðʊ czerwony h1roudʰ-os
arnu orzeł ærnʊ orzeł h2ern-os
tiwu demon tiːwʊ bóstwo deiw-os
anşu gęś ænsʊ gęś ǵʰans-os
angir węgorz ængɪr węgorz anger-s
ultu złoto, złoty ʊltʊ złoto, złoty ǵʰold-os
vulpu bestia wolpʊ wilk wl̩kʷ-os
sirnu kolec sɪrnʊ cierń, kolec tern-os
sinnu bohater sɪnɦʊ lew singʰ-os
remenu koń bojowy røːmenʊ rumak reumen-os
marka klacz mærkɑː klacz mark-eh2
ouma grunt ɑu̯mæ ziemia dʰǵʰōm-eh2
tannu niebo tænɦʊ przestrzeń podniebna dangʰ-os
isir krew ɪsɪr krew h1esr̩-

Asymilacje i sandhi.

C = dowolna spółgłoska

V = dowolna samogłoska

_# = wygłos wyrazowy


Asymilacja (IPA) Przykład
dVd → dVɾ valyad- + -oda → valyadora milion
VdɾV → VrːV pampad- + rampat → pamparrampat sto dwadzieścia
VtɾV → VdɾV raget + -ro → ragedro dwa wilki (TOP)
mt mk md mg mɰ → nt nk nd ng nɰ kemi + karag- + -am → kenkaragam koszary wojskowe
np nb nw nv nm → mp mb mw mv mm sun- + baḫa + -u → sumbaḫou wąskogłowy
lVl → lVw lula → luwa deszcz
wVl → vVl wulpu → vulpu bestia
aj ij → æː iː → e i _C, _# şijm → şim czas
ow uw → oː uː _C kow + bar → koːbar → kóbar łuk skalny
oː uː → ɤː ɯː → ɤ ɯ
aː eː iː → a e i

ae → æː → e arra + -e- + malu → arremalu prawdomówny
oe → øː → e

au eu ou → ou dağa + -u → dağou człowiek (SUBI)
VdsV → VssV pad- + -saru → passaru dziesięciokrotny
VlɾV → VljV

VɾlV → VɾjV

pm tm km pn tn kn → bm dm gm  bn dn gn tipa + mɯra → tibmura piekło
VʃɾV VʃlV → VrːV VljV buş + -ro → burro dwie chmury
VdpV → VmbV rad- + pampat → rambampat dwieście
VtpV → VmpV pad- + pat → pampat sto
VdvV → VbV pad- + valyat → pabalyat dziesięć tysięcy
VdtV → VttV pad- + tour- + -u → pattouru dziesięciorzędny
sl → hl ras- + luwa → rahluwa gwałtowna ulewa
sɾ → hɾ ras- + revaji → rahrevaji szybka zemsta
ks ɾs ls us is → kʃ ɾʃ lʃ uʃ iʃ şɯr- + -saru → şɯrşaru czterokrotny
ns → nʃ ḫan + seiva → ḫanşeiva huragan
ms → mʃ  kemi + sağa → kemşağ pies domowy
VɾtV → VʃV mar- + tamu → maşamu mądrze myślący
VdjV → VjjV ḫad- + yalma → ḫayyalma fałszywe słowo
sj zj → ʃ ʒ ras- + yalma → raşalma przekleństwo
VbxV VdxV VgxV → VffV VhhV VxxV ḫad- + ḫaşa → ḫahhaşa beznoga jaszczurka

Przegłos wokaliczny.

Przegłos w języku anszańskim jest skutkiem depalatalizacji wczesnośrednioanszańskich spółgłosek palatalnych /ʎ r͡ʝ m͡ɲ ɲ/ w pozycji interwokalicznej.


Alternacja Przykład Pochodzenie
a → e vani → venu brat-BAZ → brat-SUBI vani̯u → vaːɲu > vaːɪ̯nu → veːnu → venu [venu]
o → e ori → eru światło-BAZ → światło-SUBI orɪ̯u → oːrʝu → oːɪ̯ru → øːɾu → eɾu [eru]
e → ei kemi → keimu dom-BAZ → dom-SUBI kemi̯u → keːm͡ɲu → keːɪ̯mu → kei̯mu [keimu]
u → i yuli → yilu syn-BAZ → syn-SUBI i̯uli̯u → juːʎu → juːɪ̯lu → jʏːlu → jɪlu → jilu [yilu]

Restrykcje fonetyczne.

  • Samogłoski średnie [e o ɤ] i ich alofony nie mogą występować przed rezonantami.

  • Spółgłoski dźwięczne zwarte i dźwięczne frykatywne ulegają fonemicznemu ubezdźwięcznieniu na końcu wyrazu oraz przed spółgłoską bezdźwięczną.

  • Spółgłoski bezdźwięczne ulegają fonemicznemu udźwięcznieniu przed spółgłoską dźwięczną.

  • Zabronione są zbitki spółgłosek w nagłosie wyrazu.

  • Zabronione jest istnienie niezgłoskotwórczych rezonantów - w celu ich redukcji wstawiana  jest proteza w postaci samogłoski /a/ przed odpowiedni rezonant.

Przyswajanie głosek obcojęzycznych.

Samogłoski.
Transkrypcja łacińska Fonem rodzimy Fonemy obce
a a ä æ ɑ ɐ ʌ
e e ɘ ɛ
i i ɪ
ɯ ɯ ɨ
u u y ʏ ʊ ʉ
ó ɤ ə ɜ
o o ø œ ɒ ɔ ɵ ɞ

Spółgłoski.

Transkrypcja łacińska Fonem rodzimy Fonemy obce
p p pʼ pʰ
t t tʼ tʰ ʈ
k k kʼ q kʰ
b b ɓ ʙ bʰ
d d ɗ ɖ dʰ
g g ɠ ɢ ʡ gʰ
f f ɸ ʍ
v v β
s s̻ s θ ts
z z̻ z ð dz
ş ʃ̻ ʂ ç ɕ ɧ tʃ ʈʂ c
j ʒ̻ ʐ ʝ ʑ dʒ ɖʐ ɟ
h h ɦ ħ
ḫ x χ
ğ ɰ ɣ ʁ ʕ
y j ɥ
w w ʋ
l l ʎ ɫ ʟ ɭ
r ɾ ɺ ɹ ɻ
rr rː r ʀ ʢ
m m ɱ
n n ŋ ɲ ɳ ɴ

Rzeczowniki.

Deklinacja.

rak - wilk

Nazwa przypadka Deklinacja spółgłoskowa Deklinacja samogłoskowa
l. pojedyńcza l. podwójna l. mnoga l. pojedyńcza l. podwójna l. mnoga
1. Bazał rak ragro ragman dara dararo daraman
2. Subiektyw ragu raguro raguman darou darouro darouman
3. Biernik rago ragoro ragoman darou darouro darouman
4. Topikał raget ragedro ragedman daret daredro daredman
5. Instruktyw ragom ragomro ragomman daroum daroumro daroumman
6. Miejscownik ragiş ragirro ragişman dareiş dareirro dareişman
7. Posesyw ragi ragiro ragiman darei dareiro dareiman
8. Ekwatyw ragil ragilyo ragilman dareil dareilyo dareilman
9. Esyw rakto ragroto ragmanto darato dararoto daramanto

Deklinacja samogłoskowa na -i.

Odmiana normalna.
ridi - serce

Nazwa przypadka Deklinacja samogłoskowa na -i
l. pojedyńcza l. podwójna l. mnoga
1. Bazał ridi ridiro ridiman
2. Subiektyw riyyu riyyuro riyyuman
3. Biernik riyyo riyyoro riyyoman
4. Topikał riyyet riyyedro riyyedman
5. Instruktyw riyyom riyyomro riyyomman
6. Miejscownik ridiş ridirro ridişman
7. Posesyw riyyi riyyiro riyyiman
8. Ekwatyw riyyil riyyilyo riyyilman
9. Esyw ridito ridotoro riditoman
Odmiana przegłosowa.
vani - brat

Nazwa przypadka Deklinacja samogłoskowa na -i
l. pojedyńcza l. podwójna l. mnoga
1. Bazał vani vaniro vaniman
2. Subiektyw venu venuro venuman
3. Biernik veno venoro venoman
4. Topikał venet venedro venedman
5. Instruktyw venom venomro venomman
6. Miejscownik veniş venirro venişman
7. Posesyw veni veniro veniman
8. Ekwatyw venil venilyo venilman
9. Esyw vanito vaniroto vanimanto

Deklinacja samogłoskowa na -u.

tugu - mocny, silny

Nazwa przypadka Deklinacja samogłoskowa na -u
l. pojedyńcza l. podwójna l. mnoga
1. Bazał tugu tuguro tuguman
2. Subiektyw tugɯ tugɯro tugɯman
3. Biernik tugo tugoro tugoman
4. Topikał tuget tugedro tugedman
5. Instruktyw tugom tugomro tugomman
6. Miejscownik tugiş tugirro tugişman
7. Posesyw tugi tugiro tugiman
8. Ekwatyw tugil tugilyo tugilman
9. Esyw tuguto tugutoro tugutoman

Liczba.


l. pojedyńcza - rak wilk
l. podwójna -ro ragro dwa wilki
l. mnoga -man ragman wilki

Sufiks -ro pochodzi z języka wokrańskiego, od liczebnika "dwa" [ɹɒɦ], w którym pełnił również tą samą rolę.

Czasownik.

Czasy.


Przeszły -n-/-an- şirnei widziałem
Teraźniejszy - şirei widzę
Przyszły -r-/-ar- şirrei będę widział

Aspekty.


Inceptywny ba(ʼ)- başir- zaczynać widzieć
Imperfektywny
 - şir- widzieć
Terminatywny de(ʼ)- deşir- przestawać widzieć
Iteratywny-Habitualny mu(ʼ)- muşir- widuję
Perfektywny ḫe(ʼ)- ḫeşir- zobaczyć

Strony.


Czynna - şir- widzieć
Sprawcza -av- şirav- pokazywać
Refleksywna -ah- şirah- widzieć siebie
Wzajemna -et- şiret- widzieć się wzajemnie
Sprawczo-Wzajemna -ij- şirij- pokazywać się wzajemnie

Tryby.


Orzekający - şir- widzieć
Warunkowy -ağ- şirağ- jeśli widzieć
Spekulatywny -eb- şireb- widzieć by
Jusywny -ul- şirul- mieć powinność widzieć

Osoby.

Formy podstawowe.



 l. pojedyńcza l. podwójna l. mnoga
1. -ei -o -mi
2. -os -i -wi
3. -ut -ut -ni

Formy affirmatywne (potwierdzające).



 l. pojedyńcza l. podwójna l. mnoga
1. -eida -oda -mida
2. -osta -ida -wda
3. -utta -utta -nda

Inne formy czasownikowe.


Imiesłów przymiotnikowy -u şiru widzący
Imiesłów przysłówkowy -oy şiroy widząc
Gerund -ete şirete widzenie
Bezokolicznik -ir şirir widzieć
Supinum -an şiran aby widzieć

Czasowniki odrzeczowne.


Rzeczownik Sufiks Czasownik w f. rdzenia Czasownik odmieniony
rak [ɾak] wilk -i- ragy- [ɾagʲj-] patrzeć wilkiem ragyei [ɾagʲjei̯] patrzę wilkiem
arra [arːa] prawda -i- arrey- [arːej-] uprawdzać arreyei [arːejei̯] uprawdzam
bat [bat] mężczyzna -i- baty- [batʲj-] mężnieć batyei [batʲjei̯] mężnieję
sağa [saɰä] pies -i- sağy- [sajj-] zachowywać się jak pies sağyei [sajjei̯] zachowuję się jak pies
tugu [tʷʊgʷu] mocny -i- tugy- [tʷʊgʲj-] wzmacniać tugyei [tʷʊgʲei̯] wzmacniam

Czasowniki modalne.


Czasownik modalny Konstrukcja modalna
am- być şiru amei jestem widzący (widomy)
un- nie być şiru unei nie jestem widzący (widomy)
mot- musieć şirei motei muszę widzieć
jat- chcieć şirei jatei chcę widzieć
mak- móc, być w stanie şirei makei mogę widzieć
kat- umieć, potrafić şirei katei porafię widzieć
ḫur- próbować şirei ḫurei próbuję widzieć
ut- mieć (za zadanie) şirei utei mam widzieć

Czasowniki kopularne.

Korelatywy aspektualno-stronowe.



 Czynna Sprawcza Refleksywna Wzajemna Sprawczo-Wzajemna
Aspekty am- (być)
1. Inceptywny baʼam- baʼamav- baʼamah- baʼamet- baʼamij-
2. Imperfektywny am- amav- amah- amet- amij-
3. Terminatywny deʼam- deʼamav- deʼamah- deʼamet- deʼamij-
4. Iteratywny-Habitualny muʼam- muʼamav- muʼamah- muʼamet- muʼamij-
5. Perfektywny ḫeʼam- ḫeʼamav- ḫeʼamah- ḫeʼamet- ḫeʼamij-

un- (nie być)
1. Inceptywny baʼun- baʼunav- baʼunah- baʼunet- baʼunij-
2. Imperfektywny un- unav- unah- unet- unij-
3. Terminatywny deʼun- deʼunav- deʼunah- deʼunet- deʼunij-
4. Iteratywny-Habitualny muʼun- muʼunav- muʼunav- muʼunet- muʼunij-
5. Perfektywny ḫeʼun- ḫeʼunav- ḫeʼunav- ḫeʼunet- ḫeʼunij-

Korelatywy aspektualno-trybowe.



 1. Orzekający 2. Warunkowy 3. Spekulatywny 4. Jusywny
Strony am- (być)
1. Inceptywny baʼam- baʼamağ- baʼameb- baʼamul-
2. Imperfektywny am- amağ- ameb- amul-
3. Terminatywny deʼam- deʼamağ- deʼameb- deʼamul-
4. Iteratywny-Habitualny muʼam- muʼamağ muʼameb- muʼamul-
5. Perfektywny ḫeʼam- ḫeʼamağ- ḫeʼameb- ḫeʼamul-

un- (nie być)
1. Inceptywny baʼun- baʼunağ- baʼuneb- baʼunul-
2. Imperfektywny un- unağ- uneb- unul-
3. Terminatywny deʼun- deʼunağ- deʼuneb- deʼunul
4. Iteratywny-Habitualny muʼun muʼunağ- muʼuneb- muʼunul-
5. Perfektywny ḫeʼun ḫeʼunağ- ḫeʼuneb- ḫeʼunul-

Korelatywy stronowo-trybowe.



 1. Orzekający 2. Warunkowy 3. Spekulatywny 4. Jusywny
Strony am- (nie być)
1. Czynna am- amağ- ameb- amul-
2. Sprawcza amav- amavağ- amaveb- amavul-
3. Refleksywna amah- amahağ- amaheb- amahul-
4. Wzajemna amet- ametağ- ameteb- ametul-
5. Sprawczo-Wzajemna amij- amijağ- amijeb- amijul-

un- (nie być)
1. Czynna un- unağ- uneb- unul-
2. Sprawcza unav- unavağ- unaveb- unavul-
3. Refleksywna unah- unahağ- unaheb- unahul-
4. Wzajemna unet- unetağ- uneteb- unetul-
5. Sprawczo-Wzajemna unij- unijağ- unijeb- unijul-

Budowa czasownika i kolejność afiksów.


Aspekt + rdzeń + czas + strona + tryb + osoba


Przymiotniki.

Przymiotniki w języku anszańskim dzielą się na trzy grupy:

  • Przymiotniki proste, pochodzące z osobnych rdzeni;

  • Przymiotniki odrzeczowne, tworzone od rzeczowników;

  • Przymiotniki odsłowne, tworzone od czasowników, inaczej imiesłowy.

Przymiotniki odrzeczowne mogą przybierać przed końcówką przymiotnikową cechujący sufiks -eğ-, mający to samo pochodzenie co specjalny sufiks własnościowy -eḫ oznaczający coś, co jest swoje. 

Przymiotniki odrzeczowne tworzone sufiksem.


Rzeczownik Przymiotnik odrzeczowny
rak wilk rageğu wilczy
madak władca madageğu władczy
vani brat veneğu bratni

Stopniowanie przymiotników.


St. równy St. wyższy St. zawyższy St. najwyższy
şihu şihalu şihamu şihassu
dobry lepszy najlepszy najlepszy
seğu seğalu seğamu seğassu
zły gorszy najgorszy najgorszy

Stopniowanie przymiotników odrzeczownych.


St. równy St. wyższy St. najwyższy St. absolutny
ragu ragalu ragamou ragassu
wilczy bardziej wilczy najbardziej wilczy najbardziej wilczy
farşu farşalu farşamu farşassu
koński bardziej koński najbardziej koński najbardziej koński
darou daralou daramou darassou
tygrysi bardziej tygrysi najbardziej tygrysi najbardziej tygrysi

Formy przymiotników.


Forma podstawowa - şihu dobry
Forma intensywna -ast- şihastu przedobry
Forma słaba -av- şihavu dobrawy, trochę dobry
Forma wzmocniona -urn- şihurnu bardzo dobry

Przysłówki.

Stopniowanie przysłówków.


St. równy St. wyższy St. zawyższy St. najwyższy
şihoy şihaloy şihamoy şihassoy
dobrze lepiej najlepiej najlepiej
rağoy rağaloy rağamoy rağassoy
wilczo bardziej wilczo najbardziej wilczo najbardziej wilczo

Liczebniki.


Numer L. główny L. porządkowy L. dystrybutywny L. wieloraki L. mnożny L. rankingujący L. przysłówkowy Prefiks
1. ir iru irundu irmanu irşaru irtouru iroy ir-
2. rat radu radundu radmanu rassaru rattouru radoy rad-
3. mɯr mɯru mɯrundu mɯrmanu mɯrşaru mɯrtouru mɯroy mɯr-
4. şɯra şɯrou şɯrundu şɯrmanu şɯrşaru şɯrtouru şɯroy şɯr-
5. ein einu einundu eimmanu einşaru eintouru einoy ein-
6. ruşa ruşou ruşundu ruşmanu ruşşaru ruştouru ruşoy ruş-
7. alwa alwou alundu alumanu aluşaru alutouru alwoy alu-
8. yast yastu yastundu yasmanu yassaru yastouru yastoy yas(t)-
9. omba ombou ombundu ommanu ompsaru omptouru omboy omb-
10. pada padou padundu padmanu passaru pattouru padoy pad-
11. padeir padeiru paderundu padeirmanu padeirşaru padeirtouru padeiroy padeir-
20. rampada rampadou rampadundu rampadmanu rampassaru rampattouru rampadoy rampad-
21. rampadeir rampadeiru rampadeirundu rampadeirmanu rampadeirşaru rampadeirtouru rampadeiroy rampadeir-
30. mɯrpada mɯrpadou mɯrpadundu mɯrpadmanu mɯrpassaru mɯrpattouru mɯrpadoy mɯrpad-
40. şɯrpada şɯrpadou şɯrpadundu şɯrpadmanu şɯrpassaru şɯrpattouru şɯrpadoy şɯrpad-
50. eimpada eimpadou eimpadundu eimpadmanu eimpassaru eimpattouru eimpadoy eimpad-
60. ruşpada ruşpadou ruşpadundu ruşpadmanu ruşpassaru ruşpattouru ruşpadoy ruşpad-
70. alupada alupadou alupadundu alupadmanu alupassaru alupattouru alupadoy alupad-
80. yaspada yaspadou yaspadundu yaspadmanu yaspassaru yaspattouru yaspadoy yaspad-
90. ombada ombadou ombadundu ombadmanu ombassaru ombattouru ombadoy ombad-
100. pampat pampadu pampadundu pampadmanu pampassaru pampattouru pampadoy pampad-
101. pampadir pampadiru pampadirundu pampadirmanu pampadirşaru pampadirtouru pampadiroy pampadir-
120. pamparrampat pamparrampadu pamparrampadundu pamparrampadmanu pamparrampassaru pamparrampattouru pamparrampadoy pamparrampad-
121. pamparrampadir pamparrampadiru pamparrampadirundu pamparrampadirmanu pamparrampadirşaru pamparrampadirtouru pamparrampadiroy pamparrampadir-
200. rambampat rambampadu rambampadundu rambampadmanu rambampassaru rambampattouru rambampadoy rambampad-
1000. valyat valyadu valyadundu valyadmanu valyassaru valyattouru valyadoy valyad-
10.000. pabalyat pabalyadu pabalyadundu pabalyadmanu pabalyassaru pabalyattouru pabalyadoy pabalyad-
100.000. pampabalyat pampabalyadu pampabalyadundu pampabalyadmanu pampabalyassaru pampabalyattouru pampabalyadoy pampabalyad-
1.000.000. valyadora valyadorou valyadorundu valyadormanu valyadorşaru valyadortouru valyadoroy valyador-

Zaimki.

Zaimki osobowe.



 l. pojedyńcza l. podwójna l. mnoga
1. ak yo nan
2. şi so vin
3. hu ho hun

Zaimki zwrotne.



 l. pojedyńcza l. podwójna l. mnoga
1. mo you nou
2. şin sou vou
3. hun hou huno

Zaimki tematowe.



 l. pojedyńcza l. podwójna l. mnoga
1. met yet nant
2. şit set vint
3. hit het hunt

Zaimki instruktywne.



 l. pojedyńcza l. podwójna l. mnoga
1. mom yom nom
2. şom som vinom
3. hom hom hunom

Przyrostki dzierżawcze.
Jeden posiadacz
Dwaj lub więcej posiadaczy
1. -an,  -n -uş, -ş
2. -as, -s -ast, -st
3. -am, -m -uj, -j

Specjalny przyrostek własności -eḫ, -ḫ
Nieokreślony posiadacz -ay, -y

Zaimki wskazujące.


Forma podstawowa Forma koniunkcyjna z -şa Forma koniunkcyjna z -yo
fa ten (bliższy mówiącemu) faşa i ten fayo lub ten
faş ten (bliższy słuchaczowi) faşşa i ten faşşo lub ten
ti tamten (bliższy mówiącemu) tişa i tamten tiyo lub tamten
tiş tamten (bliższy słuchaczowi) tişşa i tamten tişşo lub tamten
nunu inny nunuşa i inny nunuyo lub inny
fara tutaj farşa i tutaj farayo lub tutaj
tira tam tirşa i tam tirayo lub tam
fadi tędy fadişa i tędy fadiyo lub tędy
tirra tamtędy tirraşa i tamtędy tirrayo lub tamtędy
arfat stąd arfaşşa i stąd arfayyo lub stąd
nafat dotąd nafaşşa i dotąd nafayyo lub dotąd
fofa dlatego fofaşa i dlatego fofayo lub dlatego
feş wtedy feşşa i wtedy feşşo lub wtedy

Zaimki pytające.


ka kto, co, który
toy jak
ta jaki, jaka
tan jacy, jakie
guda gdzie
edra skąd
nara dokąd
toyra kiedy
kara którędy
foka dlaczego, po co
kei czyj

Zaimki względne.


kas kto, co, który
tas jaki
toyras kiedy
karas którędy
edras skąd
naras dokąd
gudas gdzie
tans jakie, jacy
toys jak

Zaimki nieokreślone.


Zaimki nieokreślone tworzone są poprzez dodanie przyrostka -(e)t do zaimka pytającego.

kadet ktokolwiek, jakikolwiek, którykolwiek
kat ktoś
tadet jakikolwiek
taset jakiś

Zaimki liczebne.


keşa ile
keşa man ile razy, ilekroć
feşa tyle
feşa man tyle razy, tylekroć
keşmanu ilokrotny
keştouru ilorzędny
keşkin ilekolwiek
keşei ileś
filya kilka, trochę
vima wszystko
man wiele
tin mało
pala połowa

Zaimki przeczące.


nuka nikt, nic
nuyiş nigdy
nugut nigdzie
nukou żaden

Zaimki upowszedniające.


hannan wszystko, wszyscy
ilyan zawsze
fou ilyan na zawsze
kahan każdy

Przyimki.


- w Miejscownik
il na, nad Miejscownik
ar od, z, według Biernik
na do Biernik
tu pod Miejscownik
aşu spod Biernik
eda przy, obok, wobec Miejscownik
fou dla, z przeznaczeniem Biernik
jor z dala od Miejscownik
sar przez (powierzchnię, na wylot) Biernik
iroy przed (lokacja przestrzenna) Miejscownik
undu po, za, w następnej kolejności od Miejscownik
irfar przed (lokacja czasowa) Miejscownik
umfar po (lokacja czasowa) Miejscownik
şada między, wśród Miejscownik
arşat spomiędzy Biernik
at z (powierzchni) Biernik
arunt zza Biernik
şimiş w czasie czegoś (lokacja współczesna) Miejscownik
iştɯ dookoła Biernik
ilget w zamian za Biernik
iliro przeciwko, wbrew Biernik
ednu pomimo Biernik
aş bez Biernik
iltal wzdłuż Biernik/Miejscownik

Koniunkcje.

Koniunkcje współrzędne.

Koniunkcje imienne.


-şa i
-yo lub
-ji albo
-nu + -nuşa ani
-la ale, jednak, natomiast
-loy czyli

Koniunkcje słowne.


şa i
yo lub
ji albo
nu + nuşa ani
la ale, jednak
loy czyli

Koniunkcje podrzędne.


jok choć
poş ponieważ, bo
vi że
sağa aby
iş gdy

Partykuły.


da twierdząca tak
sa
więc
nu przecząca nie
hebi
może, chyba
rei
teraz, natychmiast
vi
że
viğa
oby, żeby
şei pytająca czy
kin
tylko
hav
także
askoy
jeszcze
kinu wyłączająca sam

Składnia.

Funkcje zdaniowe przypadków.


Nazwa przypadka Funkcja zdaniowa
1. Bazał kto ? co ?
  1. forma słownikowa
  2. forma wywoławcza
2. Subiektyw kto ? co ?
  1. podmiot
  2. agens
3. Biernik kogo ? co ?
  1. pacjens
  2. recypiens
  3. dopełnienie bliższe
4. Topikał kogo ? co ?
  1. temat
  2. obiekt przenoszony przez agensa
5. Instruktyw jakim sposobem ? sposób, narzędzie, instrument
6. Miejscownik gdzie ? miejsce
7. Posesyw czyj ? posiadacz
8. Ekwatyw jak kto ? jak co ? podobieństwo
9. Esyw jako kto ? jako co ? przejęcie charakteru

Szyk zdania.


Zdanie twierdzące Zdanie przeczące Zdanie pytające
SOV NegVSO IntVSO
Dağou sağo mumadu. Człowiek rozporządza psem. Nu mumadu dağou sağo. Człowiek nie rozporządza psem. Şei mumadu dağou sağo ? Czy człowiek rozporządza psem ?
Sağou maymou biru. Pies gryzie małpę. Nu biru sağou maymou. Pies nie gryzie małpy. Şei biru sağou maymou ? Czy pies gryzie małpę ?

W zdaniach twierdzących czasu teraźniejszego czasownik kopularny jako jedyny czasownik w zdaniu może zostać pominięty.

W zdaniach współrzędnie złożonych bywa spotykany szyk lustrzany objawiający się porządkiem VSO w następnym zdaniu składowym.

Kolejność przymiotnika z rzeczownikiem.


Şihu dağa. Dobry człowiek.
Arremalu bardağ. Prawdomówny góral.
Tugu rak. Potężny wilk.
Sartu sasa. Suchy piach.

Kolejność przymiotnika z rzeczownikiem - liczba podwójna i mnoga.


Şihu dağaman. Dobrzy ludzie.
Arremalu bardağman. Prawdomówni górale.
Tugu ragman. Potężne wilki.
Farnu şariman. Piękne kobiety.

Kolejność dopełniacza z rzeczownikiem.


Mɯrei madak. Władca świata.
Bardaği sağa. Pies górala.
Dağei hoşt. Ręka człowieka.
Ragi tóş. Ząb wilka.

Forma dopełniacza deklinacji samogłoskowej zastępuje formę przymiotnika tworzoną od rzeczownika zakończonego na samogłoskę.

Kolejność liczebnika z rzeczownikiem.


Ir sağa. Jeden pies.
Rat rak. / Ragro. Dwa wilki.
Ein madak. / Ein madagman. Pięciu władców.
Pada ḫargi. / Pada ḫargiman. Dziesięć niedźwiedzi.

Konstrukcje porównawcze.


Ḫazalɯ poku mil. Wyższe drzewo ja-jak. Drzewo jest wyższe ode mnie.
Hu hun şil nu pinoy sam. On ją ty-jak nie mniej kocha. Kocha ją nie mniej niz ty.
Hu hun şilo nu pinoy sam. On ją ciebie-jak nie mniej kocha. Kocha ją nie mniej od ciebie.
Sağou ragil (am). Pies wilk-jak (jest). Pies (jest) jak wilk.

Konstrukcje imiesłowu z czasownikiem kopularnym.

Konstrukcje te służą do wyrażania akcji statywnej lub konsekwencji czynności opisywanej przez imiesłów.


Şirɯ amei. Widzący jestem. Jestem widzący (widomy).
Yetɯ unos. Idący nie-jesteś. Nie jesteś idący
Madagu femou madu am. Władca krajem zarządzający jest. Władca jest zarządzający krajem.
Arrou vattɯ am. Prawda zwyciężająca jest. Prawda jest zwyciężająca.

Orzeczenie imienne.


Venu kulakto am. Brat lekarz-jako jest. Brat jest lekarzem.
Madagu maru am. Władca mądry jest. Władca jest mądry.
Tugassɯ madakto am. Najmocniejszy-z-ogółu władca-jako jest. Najmocniejszy (z ogółu) jest władcą.
Malyou havirato am. Mowa srebro-jako jest. Mowa jest srebrem.

Konstrukcja translatywna.


Madagu maruto baʼam Władca mądry-jako staje-się. Władca staje się mądry.
Dağou şihuto baʼamn. Człowiek dobry-jako staje-się. Człowiek stał się dobry.
Kirdɯman bagaluto baʼamni. Miasta większy-jako stają-się. Miasta stają się większe.
Zarrou zaşefuto baʼam. Złoto walutne-jako staje-się. Złoto staje się cenne.

Konstrukcja eksesywna.


Zarrou rabato deʼamut. Złoto prawo-jako przestaje-być. Złoto przestało być prawem.
Ragu adruto deʼamut. Wilk groźny-jako przestaje-być. Wilk przestanie być groźny.
Kalvou şeşuto deʼamut. Słowo ciche-jako przestaje-być. Słowo przestaje być ciche.
Baru ḫazuto deʼamut. Góra wysoka-jako przestaje-być. Góra przestaje być wysoka..

Konstrukcja gerundialna.


Madagi diretem. Władcy powrót-jego. Powrót władcy.
Kirdi nirgetem. Miasta zniszczenie-jego. Zniszczenie miasta.
Limei peişetem. Mięsa pieczenie-jego. Pieczenie mięsa.
Arrei maletem. Prawdy mówienie-jej. Mówienie prawdy.

Konstrukcja supinalna.


Sağano ḫeʼattan yetei. Psa-mojego zabrać-aby idę. Idę po (mojego) psa.
Karagu mugalan mukarut. Wojownik ITER-zabijać-aby ITER-walczy. Wojownik walczy aby zabijać.
Dağa numan şehlut. Człowiek pamiętać-aby słucha. Człowiek słucha aby pamiętać.
Madagu karago karan malut. Władca wojowników walczyć-aby mówi. Władca mówi wojownikom, aby walczyli.

Konstrukcja czasowników przekazujących.


Şarilu madago lóret agut. Młoda-kobieta władcę kwiaty-TOP daje. Dziewczyna wręcza władcy kwiaty.
Şattɯ dağoumo urrufemet malnut. Stary ludzi daleka-ziemia-TOP mówił. Starzec opowiadał ludziom o dalekim kraju.
Madagu şihamo karagoman femet agnut. Władca najlepszych wojowników ziemia-TOP dał. Władca przekazał najlepszym wojownikom ziemię.
Venu adou arret malyut. Brat ojca prawda-TOP powie. Brat powie ojcu prawdę.

Konstrukcje posesywne.


Sağasu eda miş (am). Pies-twój przy mnie (jest). Mam twojego psa.
Madagi femamu (am). Władcy ziemia-jego (jest). Władca ma kraj.
Ouruşi madajimu il mɯreiş (am). Boga-naszego władza-jego na świecie (jest). Nasz bóg ma władzę nad światem.
Yalmami bagɯ tugulu. Słowa-jego wielka moc (jest). Jego słowo ma wielką moc.

Konstrukcja z formą intensywną przymiotnika.


Ḫazu poku, ala ḫazurnalu bar. Wysokie drzewo, ale wyższa-jeszcze góra. Drzewo jest wysokie, ale góra jest jeszcze wyższa.
Tugu madak, ala tugurnalu ḫissei ouru. Potężny władca, ale potężny-bardziej burzy bóg. Władca jest potężny, ale bóg burzy jest bardziej potężny.
Pinurnalu hu hil (am). Mniejszy-jeszcze on on-jak (jest). On jest jeszcze mniejszy od niego.
Lepagu ḫazurnoy muleput. Ptak wyżej-jeszcze ITER-leci.. Ptak lata jeszcze wyżej.

Konstrukcja bezosobowa.


Seği madagi mugaletemu. Złego władcy zazwyczaj-zabijanie-go. Złego władcę (zazwyczaj) zabija się.
Pini lepagi(man) nu muʼeşşetemu Anşaniş. Małych ptaków nie jadanie-ich w Anszanie. W Anszanie nie jada się małych ptaków.
Karagiman vuşetemu na karumo. Wojowników posyłanie-ich na wojnę. Wojowników posyła się na wojnę.
Arrei maletemu ilyan. Prawdy mówienie-jej zawsze. Prawdę mówi się zawsze.

Konstrukcje gerundialno-topikalna i gerundialno-akuzatywna.


Malete met şihu amei. Mówienie ja-TOP dobry jestem. Mówi się, że jestem dobry.
Talete parrat ouredman. Wierzenie dwanaście bogowie-TOP. Wierzy się, że jest dwunastu bogów.
Şirete mo şihu amei. Widzenie mnie dobry jestem. Wygląda na to, że jestem dobry.
Şirete hun madakto amnep. Widzenie go władca-jako byłby. Wyglądało na to, że będzie władcą.

Konstrukcja koniunkcyjna.


Adaşu venuşşa na nou yetni. Ojciec-nasz brat-nasz-i do nas idą. Nasz ojciec z naszym bratem idą do nas.
Vaninu dağamşa muyetut. Brat-mój pies-jego-i ITER-idzie. Mój brat chadza ze swoim psem.
Madagasu karagumşa yetut. Władca-twój wojsko-jego-i idzie. Twój władca przybywa z wojskiem.
Arrei karak yalmamşa yetut. Prawdy wojownik słowo-jego-i idzie. Wojownik prawdy idzie ze słowem.

Konstrukcja komitatywna z przyimkiem adesywnym.


Adasu eda bagiş karagumiş urroy (am). Ojciec-twój przy wielkim wojsku daleko (jest). Twój ojciec jest daleko z wielkim wojskiem. (ale nie koniecznie jest żołnierzem)
Arrou eda nou (am). Prawda przy nas (jest). Prawda jest po naszej stronie.
Ouru eda bagemadak (am). Bóg przy wielkim-władcy (jest). Bóg jest z wielkim władcą.
Tugulam eda nou (am). Siła-jego przy nas (jest). Jego siła jest z nami.

Konstrukcja niesprawcza.


Lassi piketem. Szkła stłuczenie-jego. Szkło stłukło się.
Keimi ḫegɯletem il madagiş. Domu zawalenie-go na władcy. Dom zawalił się na władcę.
Rişnei nirgetem tipoum. Pisma zniszczenie-jego ogniem. Pismo zniszczyło się w ogniu.
Madagi yalmameiman nu ḫenumetej. Władcy słów-jego nie zapamiętanie-ich. Słowa władcy zostały zapomniane.

Konstrukcja współdziałania.


Madagu karakşa iliro seğo edeir karut. Król wojownik-i przeciwko złego przy-jeden walczą. Król i wojownik walczą wspólnie przeciwko wrogowi.
Adou yilouşa juro edeir kapan yetut. Ojciec syn-i rybę przy-jeden łowić-aby idą. Ojciec i syn wspólnie idą łowić ryby.
Karagiman na karumo edeir yetni. Wojownicy na wojnę przy-jeden idą. Wojownicy idą razem na wojnę.
Arrou tipoukouşa edeir yetni. Prawda alkohol-i przy-jeden idą. Prawda idzie razem z alkoholem.

Konstrukcja posesywna z zaimkiem w roli podmiotu.


Akas amei. Ja-twój jestem. Jestem twój. / Należę do ciebie.
Hun am. On-mój jest. On jest mój. / On należy do mnie.
Şim amos. Ty-jego jesteś. Jesteś jego. / Ty należysz do niego.
Faş am. Ten-nasz jest. Ten jest nasz. / Ten należy do nas.

Konstrukcja ponaglająco-rozkazująca.


Na kemiş rei yetos. Do domu natychmiast idziesz. Natychmiast idź do domu.
Yalman rei rişos. Słowo-moje natychmiast piszesz. Natychmiast pisz moje słowa.
Arrou rei malos. Prawdę natychmiast mówisz. Natychmiast powiedz prawdę.
Ḫurrɯ rei kaput. Kota natychmiast łapie. Natychmiast niech łapie kota.

Konstrukcja  potwierdzająca pytanie.


Pytanie Potwierdzenie
Şei ḫebannos şi fa sağo ? Czy zabiłeś ty tego psa ? Czy to ty zabiłeś tego psa ? Ak hun ḫebanneida. Ja go zabiłem-tak. Tak, to ja go zabiłem.
Şei ḫeyetnut na keimo ? Czy poszedł on do domu ? Czy on poszedł do domu ? Hu na keimo ḫeyetnutta. On do domu poszedł-tak. Tak, on poszedł do domu.
Şei numei hun ? Czy pamiętam go ? Czy ja go pamiętam ? Numosta hun. Pamiętasz-tak go. Tak, pamiętasz go.

Konstrukcja autobenefaktywna.


Fa karak fou hun kini karut. Ten wojownik dla niego samego walczy. Ten wojownik walczy sam dla siebie.
Hun fou huno kino luhni. Oni dla nich samych żyją. Oni żyją sami dla siebie.
Fou hun kino malut. Do niego samego mówi. Mówi sam do siebie.
Fou mo kino tira yetei. Dla mnie samego tam idę. Idę tam sam dla siebie.

Konstrukcja duratywna.


Madagu şimiş ein haniş madnut. Władca w czasie pięć lat rządził. Władca rządził przez pięć lat.
Lóru şimiş haniş lornut. Kwiat w czasie roku kwitł. Kwiat kwitł przez rok.
Tipou rat janiş tipnut. Ogień w dwu dniach płonął. Ogień płonął przez dwa dni.
Sağou nareiş rounut. Pies w nocy wył. Pies wył przez noc.

Konstrukcja ruchu i odległości.


Ragu jafou na mɯr bilo şutnut. Wilk owcę do trzy łokcie rzucił. Wilk rzucił owcą na trzy łokcie.
Karagu na kurulo valyadumo ḫeyetnut. Wojownik w czerń tysiąc-kroków poszedł. Wojownik podążył tysiąc kroków na północ.
Dağou na valyadumoman kahan janiş muvajnut. Człowiek do mil-wielu w każdy dzień wędrował. Człowiek wędrował codziennie na wiele mil.
Batu na rat bilo fadi ḫeyetnut. Mężczyzna na dwa łokcie tędy poszedł. Mężczyzna poszedł tędy na dwa łokcie.

Nieokreślone posiadanie.


Sağayu madago ḫebirnut. Pies-czyjś władcę ugryzł. Czyjś pies ugryzł władcę.
Kadu ijmuyom dağei ridimo ḫekepnut. Ktoś nożem-czyimś człowieka serce-jego przeciął. Czyjś nóż przeciął człowiekowi serce.*
Vaninu eda sağayiş yetut. Brat-mój przy pies-czyjś idzie. Mój brat idzie z czyimś psem.
Ragu jafayo ḫeteşnut. Wilk owcę-czyjąś niósł. Wilk niósł czyjąś owcę.

*Rzeczownik nieożywiony nie może być podmiotem aktywnym.

Konstrukcja potrzeby.


Fou hun kalpaji wagaji. Dla niego pomocy potrzeba. On potrzebuje pomocy.
Fou şero bati wagaji Dla kobiety mężczyzny potrzeba. Kobieta potrzebuje męża.
Fou madago yili wagaji. Dla władcy syna potrzeba. Władca potrzebuje syna.
Fou rago fululi wagaji. Dla wilka wolności potrzeba. Wilkowi potrzebna jest wolność.

Nominalizacja zdania.


Zdanie czasownikowe Rzeczownikowy równoważnik zdania
Şarilu madago samut. Kobieta-młoda władcę kocha. Dziewczyna kocha władcę. Şarili samaji fou madago. Kobiety-młodej miłość dla władcy. Miłość dziewczyny do władcy.
Madagu na femou dirut. Władca do ziemi powraca. Władca powraca do kraju. Madagi diretem na femou. Władcy powrót-jego do ziemi. Powrót władcy do kraju.
Dağou limou tepom peişut. Człowiek mięso ogniem piecze. Człowiek piecze mięso na ogniu. Dağei peişetem limei tepom. Człowieka pieczenie-jego mięsa ogniem. Człowieka pieczenie mięsa na ogniu.

Adjektywizacja zdania.


Zdanie czasownikowe Imiesłowowy równoważnik zdania
Batu na karumo yetut. Mężczyzna na wojnę idzie. Mężczyzna idzie na wojnę. Batu na karumo yetu. Mężczyzna na wojnę idący. Mężczyzna idący na wojnę.
Ouru madago malut. Bóg władcę mówi. Bóg mówi do władcy. Ouru madago malu. Bóg władcę mówiący. Bóg mówiący do władcy.
Sağou dağou samut. Pies człowieka kocha. Pies kocha człowieka. Sağou dağou samu. Pies człowieka kochający. Pies kochający człowieka.

Mowa zależna.


Mowa niezależna Mowa zależna
Madagu malnut: "Na gettyo yetalwi!". Władca powiedział: "Na walkę pójdziecie!". Władca powiedział: "Pójdźcie do walki!". Madagu malnut vi na gettyo yetalmi. Władca powiedział że pójdziemy na walkę. Władca powiedział, abyśmy poszli do walki.
Muyalma mumalut: "Ḫargi behyi venito muʼunut." Przysłowie ITER-mówi: "Niedźwiedź krowy brat-jako nie-bywa." Przysłowie powiada: "Niedźwiedź nie jest bratem krowie." Muyalma mumalut vi ḫargi behyi venito muʼunut. Przysłowie ITER-mówi że niedźwiedź krowy brat-jako nie-bywa. Przysłowie powiada, że niedźwiedź nie jest bratem krowie".
Şeiru ḫehulnut: "Fara amei!". Kobieta zawołała: "Tutaj jestem!" Kobieta zawołała: "Jestem tutaj!" Şeiru ḫehulnut vi fara amnut. Kobieta zawołała że tutaj była. Kobieta zawołała, że była tutaj.

Zdania złożone.

Zdania współrzędne.


Zdanie współrzędne łączne Madagu ḫeyaḫ yafut madutşa şihoy femou. Władca czyny-swoje zna włada-i dobrze ziemią. Władca wie co robi i dobrze włada krajem.
Zdanie współrzędne rozłączne Dağou lattakto amrut  Człowiek zwycięzca-jako będzie zginie-albo człowiek. Człowiek albo zostanie zwycięzcą albo zginie.
Zdanie współrzędne przeciwstawne Dağouman na kirdo dibanni amnila rasalu hunil. Ludzie do miasta biegli byli-ale szybsi konni wojownicy oni-jak. Ludzie biegli do miasta, ale konni jeźdźcy byli szybsi niż oni.
Zdanie współrzędne wynikowe Adaj behyo rebnut motnudla zaşnut ilget hun. Ojciec-ich krowę ukradł musiał-więc zapłacił za nią. Ich ojciec ukradł krowę, więc musiał  za nią zapłacić.
Zdanie współrzędne synonimiczne Madagu na nou yetut jatudloy malrut eda nou. Władca do nas idzie chce-czyli będzie-mówił przy nas. Władca idzie do nas, czyli chce z nami rozmawiać.

Zdania podrzędne.

Zdania okolicznikowe.
Okoliczniki miejsca.

Okolicznik lokatywny miejsca Sağou tu keimiş tuknut. Pies pod domem stał. Pies stał pod domem.
Okolicznik ablatywny miejsca Batu keimo aşknut. Mężczyzna dom opuścił. Mężczyzna wyszedł z domu.
Okolicznik allatywny miejsca Venu na kirdo yetut. Brat do miasta idzie. Brat idzie do miasta.
Okolicznik perlatywny miejsca Ḫissei ouru sar femou muvajut. Bóg burzy przez ziemię wędruje. Bóg burzy wędruje przez ziemię.

Okoliczniki miary.

Okolicznik czasu Ḫaroy ḫeḫeyrei fa. Jutro zrobię to. Jutro zrobię to.
Okolicznik częstotliwości Şariḫo yiroy numnut. Kobietę-swoją rzadko pamiętał. Rzadko pamiętał o żonie.
Okolicznik prędkości Buloy yetnut. Wolno szedł. Szedł wolno.
Okolicznik dystrybutywny Ouru einund kilo hoştuşiş agnut. Bóg po pięć palce ręka-nasza-w dał. Bóg dał nam po pięć palców u ręki.

Inne okoliczniki.

Okolicznik celu Sağano ḫeʼattan yetei. Psa-mojego zabrać-aby idę. Idę po psa.
Okolicznik przyczyny


Okolicznik skutku


Okolicznik sposobu


Okolicznik porównawczy


Okolicznik warunku


Okolicznik przyzwolenia


Okolicznik względu


Okolicznik czynnika towarzyszącego



Słowotwórstwo.


Afiks Funkcja Przykład
-ak (-ag-) rzeczownik odsłowny, wykonawca mal- mówić malak (malag-) mówca
-na rzeczownik pokrewny riş- pisać rişna pismo
-oda, -ora rzeczownik, augmentatyw bar góra baroda górzysko
-am rzeczownik, miejsce mal- mówić malam mównica
-ef rzeczownik, narzędzie, instrument zaş- płacić zaşef waluta
-ili rzeczownik, dyminutyw liḫef język liḫefili języczek
-aji rzeczownik, abstrakcja odsłowna sam- kochać samaji miłość
-ul rzeczownik, abstrakcja odprzymiotna tugu mocny tugul moc
-uza rzeczownik, reguła, system, światopogląd arra prawda arrouza reguła prawdy
-meşi rzeczownik, umiejętność, zawód, fach mal- mówić malmeşi mówstwo
-ya rzeczownik, stan percepcji mal- mówić malya mowa
-um rzeczownik, masa, duża nieokreślona liczba bar góra barum rozległy masyw górski
-in rzeczownik, przeciwieństwo arra prawda arrein fałsz, bezprawdzie
-sara, -şara rzeczownik, powierzchnia oka woda okşara tafla wodna
-fema rzeczownik, kraj, ziemia bar góra barfema kraj góry
-sama rzeczownik, upodobanie farş koń farşama upodobanie do koni
mu- rzeczownik, obyczaj yalma słowo muyalma przysłowie
ḫad-, ḫade- rzeczownik, fałszywe podobieństwo tugu mocny ḫattugu pseudomocny
fil-, file- rzeczownik, połowa arra prawda filarra półprawda
-oumu przymiotnik, podobny kształt arra prawda arróɯmu prawdopodobny

Złożenia słowotwórcze.

Interfiks -e- jest historyczną pochodną końcówki dopełniacza (zmiana e → i na końcu wyrazu).


Złożenie Etymologia
arremalu prawdomówny arra + (-e- +) malu prawda + (łącznik +) mówiący
şatteluva starorzecze şattu + (-e +) luva stary + (łącznik +) rzeka
ḫazebar wysoka góra ḫazu + (-e- +) bar wysoki + (łącznik +) góra
bagemadak wielki władca bagu + (-e- +) madak wielki + (łącznik +) władca
dağesağ człowiek-pies dağa + (-e- +) sağa człowiek + (łącznik +) pies
bardağ góral bar + dağa góra + człowiek
dağbar olbrzym dağa + bar człowiek + góra (stare złożenie)

Onomastyka.

Kolory.


kuru czarny
alvu biały
palu czerwony
ultu złoty
daḫu niebieski
yesu zielony
reişnu szary
ḫefu brązowy
nulyu fioletowy
rozu różowy
jaru żółty

Strony świata.


Strony podstawowe
kurul "czerń" północ
alvul "biel" południe
palul "czerwień" wschód
ultul "złoto" zachód
Strony pośrednie
kuru palul "czarna czerwień" północny wschód
kuru ultul "czarne złoto" północny zachód
alvu palul "biała czerwień" południowy wschód
alvu ultul "białe złoto" południowy zachód

Strony świata w zdaniach.


Ti dağou luvei kuru paluliş luhut. Tamten człowiek rzeki czarna czerwień-w żyje. Tamten człowiek mieszka na północny wschód od rzeki.
Ḫeparnete hun kirdi ultuliş. Urodzenie go miasta złocie-w. Urodził się na zachodzie miasta.
Femam barumi kuruliş (am). Ziemia-jego masywu-górskiego czerń-w (jest). Jego ojczyzna znajduje się na północ od masywu górskiego.
Ğavei Kirdɯ Anşani alvuliş (am). Kamieni miasto Anszanu biel-w (jest). Miasto kamieni leży na południe od Anszanu.

Imiona.

Imiona rdzennie anszańskie mogą składać się z rozmaitych elementów składowych, oznaczających przymioty charakteru, nazwy zwierząt,  elementów natury, zjawisk nadprzyrodzonych, itp.. Imiona królewskie mogą posiadać również elementy teoforyczne, oczekiwania bądź zawołania do bóstw. Imiona silne, nawiązujące do siły, silnych zwierząt, dużych przedmiotów i broni, nadawane są wyłącznie mężczyznom. Zazwyczaj przy dobieraniu imienia nie bierze się pod uwagę nazw zwierząt domowych i części ciała.


Dambuda dand + buda "uderzać + grom" "Grom uderzył"
Tugurak tugu + rak "potężny + wilk" "Potężny wilk"
Arreikarak arra + karak "prawda + wojownik" "Wojownik prawdy"
Şihulyori şihul + lori "dobro + kwiat" "Kwiat dobra"
Jadlepu jat + lep "chcieć + latać + -u" "Chcący latać"

Kolejność nazwy osobowej z imieniem i nazwiskiem:

Przezwisko + Imię własne + Imię ojca-POSS [+ tytuł] + Miejsce pochodzenia rodu, np.:

Rasu Tugurak Dambudei (madak) ar Anşano.

Gwałtowny Tugurak syn Dambudy [władca (pochodzący)] z Anszanu.

Teksty.

Chrześcijańska modlitwa wzorcowa.


Ojcze nasz, któryś jest w niebie
 święć się imię Twoje;
 przyjdź królestwo Twoje;
 bądź wola Twoja jako w niebie tak i na ziemi;
 chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj;
 i odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy;
 naszym winowajcom;
 i nie wódź nas na pokuszenie;
 ale nas zbaw ode Złego.
 [Albowiem Twoje jest Królestwo i moc, i chwała na wieki wieków.]
 Amen.		 adaş tanniş amu
namasi heiletem
madagumas yetrut
jatajis femeiş toy tanniş amrut
laşuşet vimajanet fajaniş agros
nou ğaşuşedman ḫelohos
na seğulo nou nu yetravos
ala nou ar seğulo ḫelohos.		 Chrześcijańska modlitwa wzorcowa w języku anszańskim

Transkrypcja.

Wpisując łacińskie znaki transkrypcyjne należy ręcznie zastosować niżej podaną zamianę:


ɯ → ú lub uu
ğ → gh
ḫ → x

Również grafem ó może zostać zastąpiony przez oo.

Tekst łaciński Tekst awestyjski

© Obecna wersja próbna programu transkrybującego jest oparta na programie do transkrypcji alfabetu łacińskiego na cyrylicę autorstwa Jana van Steenbergena.



POCZĄTEK STRONY
CONLANGING
STRONA GŁÓWNA
Free Web Hosting